
Platforma multimedialna „Lokalna Historia” bada przeszłość i teraźniejszość Ukrainy, a także popularyzuje historię poprzez drukowane magazyny oraz materiały online. Historie te są unikalnymi znaleziskami z archiwów, rozmów z potomkami uczestników wydarzeń, świadkami oraz ekspertami. Prezentujemy materiał o wybitnym Ukraińcu, Stepanie Zoszczuku, stworzony przez „Lokalną Historię” i przetłumaczony przez zespół Ukraїner International.
Chociaż w młodości, Stepan Zoszczuk był uważany za obiecującego piłkarza, wybrał on zawód lekarza. Praktykę rozpoczął w Poznaniu, a trzy dekady później znalazł się w Addis Abebie, gdzie zaprzyjaźnił się z cesarzem Hajle Syllasje. Wśród zaleceń, które Zoszczuk dawał swoim pacjentom, była rezygnacja z mięsa. Kto wie, może to właśnie wegetarianizm pomógł mu przeżyć długie i intensywne życie.
Piłkarz, który został lekarzem
Zoszczuk urodził się w Krakowie, gdzie jego ojciec, były oficer armii austriackiej, pracował jako urzędnik pocztowy. Miał dwóch braci i siostrę. Po I wojnie światowej rodzina przeniosła się do Kołomyi (w zachodniej Ukrainie — przyp. red.). Tam Stepan ukończył szkołę powszechną i ukraińskie gimnazjum.
W tym czasie aktywnie działał w organizacji „Płast” – był członkiem 77. kurenia im. Iwana Bohuna (kuriń – jednostka organizacyjna oraz strukturalna w skautowej organizacji Płast), a na obozie „Sokół” pełnił funkcję lekarza. Odbywał służbę wojskową przez rok, a następnie wrócił do Kołomyi, gdzie razem z bratem Iwanem grał w drużynie piłkarskiej „Sokół”.
Jego przyjaciel Wołodymyr Hańkiwski postanowił zostać lekarzem, inspirując Stepana do obrania podobnej ścieżki życiowej. Dla Ukraińca w tamtym czasie niemal nierealnym było dostanie się na wydział medyczny pobliskiego Uniwersytetu Lwowskiego, dlatego Zoszczuk musiał wyjechać do Poznania. W 1935 r. znalazł się w gronie dwunastu Ukraińców, którzy rozpoczęli tam studia.
Plast
ukraińska organizacja skautowa. Jej celem jest wspieranie wszechstronnego, patriotycznego wychowania oraz samokształcenia ukraińskiej młodzieży.
Kolaż autorstwa Bohdany Dawydiuk
Już na pierwszym roku studiów Stepan został asystentem profesora Stefana Różyckiego, który akurat zajmował się tworzeniem muzeum anatomicznego. Dołączył także do Ukraińskiej Społeczności Studenckiej, przy której założył Sekcję Medyczną. Na jej seminariach poruszano nie tylko zagadnienia medyczne – Zoszczuk wygłaszał referaty na temat np.: „Zmiany ustrojów w historii (monarchia, oligarchia, triumwirat, demokracja, komunizm, dyktatura i anarchia)” oraz „Zielony Klin jako naturalne kolonie Ukrainy”.
Jako student brał również udział w Kongresie Eucharystycznym Kościoła Katolickiego, na który przybyli greckokatoliccy biskupi z Galicji i Wołynia. Ale podczas wakacji odwiedzał rodziców w Kołomyi i nadal grał w piłkę nożną.
Ucieczka przed gestapo
Latem 1939 r. Stepan otrzymał dyplom lekarza oraz zaświadczenie, że może pracować jako lekarz sportowy. Następnie rozpoczął prywatną praktykę lekarską w Poznaniu. Już wtedy zalecał swoim pacjentom rezygnację ze spożywania mięsa. W tym samym roku ożenił się z Iryną Prisnewską, Ukrainką, która kształciła się na położną. Wkrótce potem na świat przyszła ich córka Odarka-Switłana oraz syn Askold.
II wojna światowa nie przeszkodziła Zoszczukowi w działalności społecznej. Założył i stanął na czele lokalnego oddziału Ukraińskiego Zjednoczenia Narodowego, do którego należało ponad 40 osób. UZN organizowało wydarzenia sportowe, obchody Nowego Roku, Święta Szewczenki, Dnia Matki, rocznicy bitwy pod Krutami oraz Dnia Jedności. Czasopismo „Głos” opisało jedno z takich wydarzeń: „Obchody święta składały się z prelekcji, sztuki pt. ‘Dziecięca tajemnica’ oraz recytacji. Sztuka została wystawiona na wspaniale przygotowanej scenie i odegrana przez dzieci tak dobrze, że wywarła bardzo duże wrażenie nawet na dorosłych. Wszyscy występowali w strojach ludowych – dziewczęta miały na głowach wianki, chłopcy zaś szable przy boku. Referat i recytacje zostały wykonane dobrze, a nawet znakomicie. Po uroczystości odbyło się przyjęcie dla dzieci”.

Kolaż autorstwa Bohdany Dawydiuk
Działalność ta zwróciła jednak uwagę gestapo. Gdy Stepan dowiedział się, że grozi mu aresztowanie, przeniósł się do Wiednia, gdzie znalazł zatrudnienie w Drugiej Klinice Chirurgicznej Uniwersytetu Wiedeńskiego. W ciągu następnej dekady zdobył doświadczenie niemal we wszystkich dziedzinach chirurgii – od drobnych i nagłych interwencji po skomplikowane operacje narządów wewnętrznych i kończyn. Znalazło to odzwierciedlenie w jego oficjalnych uprawnieniach – otrzymał stopień asystenta klinicznego oraz certyfikat specjalizacji w chirurgii ogólnej i urologii. Odbył również krótką praktykę we francuskim szpitalu wojskowym w Feldkirch.
Mieszkając w Austrii, Zoszczuk nie porzucił działalności społecznej. Był jednym z kierowników obozu szkoleniowego Drużyny Ukraińskich Nacjonalistów w zamku Seibersdorf. Jego córka, Odarka-Switłana, wielokrotnie brała udział w uroczystościach ukraińskiej społeczności, gdzie śpiewała i recytowała wiersze. Wiele lat później, w 1961 r., ubrana w strój ludowy i trzymając w rękach niebiesko-żółtą flagę, pełniła honorową wartę podczas odsłonięcia tablicy pamiątkowej na budynku, w którym niegdyś mieszkał Iwan Franko – wybitny ukraiński poeta, pisarz i działacz społeczny.
Bagdad – Addis Abeba – Nairobi
Zoszczuk chętnie przyjmował posady nawet w najbardziej egzotycznych zakątkach świata. W 1956 r. przeniósł się do syryjskiego Aleppo, gdzie pracował w szpitalach Al Kalime i Al Agli. Utrzymywał kontakt z prezydentem kraju, Szukrim al-Kuwatlim, oraz uczestniczył w kongresie lekarzy krajów arabskich w Bagdadzie.
Pod koniec lat sześćdziesiątych Stepan pracował w etiopskim szpitalu Cesarskich Sił Zbrojnych w Addis Abebie. Został tam zaproszony przez samego cesarza Hajle Syllasje. Zoszczuk pełnił rolę konsultanta medycznego monarchy i jego rodziny. Poza tym dużo podróżował, między innymi towarzyszył austriackim alpinistom podczas zdobywania najwyższego szczytu Etiopii, Ras Daszan. Trudne wejście pokonał z większą łatwością niż młodsi towarzysze, twierdząc, że zawdzięcza to wyłącznie roślinnej diecie.
W 1974 r. w Etiopii doszło do zamachu stanu. Hajle Syllasje został zmuszony do ucieczki za granicę. Stepan znalazł wtedy zatrudnienie w szpitalu Francusko-Etiopskiego Towarzystwa Budowy Linii Kolejowej Addis Abeba – Dżibuti. Kilka lat później wybuchła wojna między Etiopią a Somalią. Zoszczuk pracował wtedy jako chirurg w szpitalu wojskowym. Następnie został dyrektorem centrum leczenia trądu w Gambo w Afryce Środkowej, a później chirurgiem w szpitalu w kenijskim mieście Tabaka. Pracował także jako chirurg w organizacji „Latający Lekarze” (Flying Doctors) w kenijskim Nairobi.
W międzyczasie prowadził korespondencyjne konsultacje medyczne z greckokatolickim patriarchą Josyfem Slipym, który po latach uwięzienia w sowieckich łagrach przeniósł się do Rzymu. Zoszczuk dwukrotnie odwiedzał duchownego, towarzysząc mu także w ostatnich dniach jego życia.
Zamach stanu w Etiopii w 1974 r.
był kluczowym wydarzeniem, które doprowadziło do obalenia cesarza Hajle Syllasje I i wprowadzenia wojskowej dyktatury Dergu. Wydarzenie to położyło kres wielowiekowej monarchii i zapoczątkowało nowy, trudny okres w historii kraju.Książka o zdrowym odżywianiu
Przez cały ten czas żona i dzieci lekarza mieszkały w Wiedniu. Na początku lat osiemdziesiątych Stepan Zoszczuk wrócił do rodziny, ale nie na długo. Przyjaciele zaprosili go do Toronto, a on nie potrafił im odmówić. Tam przez kilka lat badał temat w lokalnej bibliotece, a efektem tej pracy stała książka „Jaki pokarm, takie zdrowie”. Została wydana w Brukseli w ramach serii Towarzystwa Naukowego imienia Szewczenki w Kanadzie w nakładzie 2000 egzemplarzy. Wstęp po niemiecku napisał Szwajcar Ralf Bircher, syn Maksymiliana Birchera-Bennera, jednego z pionierów badań dietetycznych. „Ta książka powinna stać się przewodnikiem w zakresie żywienia dla wszystkich niezależnie od wieku, ale w szczególności dla młodych ludzi zakładających rodziny, a przede wszystkim dla przyszłych matek, które są odpowiedzialne za zdrowie przyszłych pokoleń”– oświadczył we wstępie urodzony w Stanisławowie doktor Mykoła Hruszkewycz, który po II wojnie światowej osiedlił się w Stanach Zjednoczonych.

Kolaż autorstwa Bohdany Dawydiuk
Autor przekonywał czytelników do jedzenia warzyw i owoców, maksymalnie ograniczając spożycie dań mięsnych. To właśnie z niewłaściwą dietą łączył śmierć Tarasa Szewczenki: „Jestem skłonny przypisać jego przedwczesną śmierć zesłaniu, ale dokładne przeanalizowanie jego diety, z naciskiem na mięso, ryby i wódkę, dowodzi, że nie było to tylko to. Tą dietą zniszczył sobie nerki, wątrobę i serce”. Miał też uwagi do Iwana Franki i Łesi Ukrainki: „Można tłumaczyć ‘przyczyny’ przedwczesnej śmierci na wiele sposobów, ale sposobu odżywiania nie da się usprawiedliwić, a to właśnie ono przedwcześnie wpędziło ich i wielu innych ówczesnych i współczesnych wybitnych ludzi do grobu”.
Można wiele dyskutować na temat praktyczności tych rad. Jednak niepodważalnym faktem jest to, że stosując własne zalecenia żywieniowe Stepan Zoszczuk dożył 92 lat. Zmarł w Feldkirch i został pochowany na cmentarzu Gersthof w Wiedniu, gdzie od 16 lat spoczywała jego żona. Kiedy pod koniec pierwszej dekady XXI wieku wygasła dzierżawa kwatery, austriackim harcerzom udało się znaleźć inną na tym samym cmentarzu, gdzie następnie przeniesiono szczątki Zoszczuków.